Het gevecht met de Hydra!
Een eerste kennismaking met het veelkoppige monster van het nihilisme
De verzuchting ‘we leven nu eenmaal in nihilistische tijden’ ligt tegenwoordig op steeds meer lippen bestorven. Naarstig worden negatieve gebeurtenissen en ontwikkelingen, denk bijvoorbeeld aan oorlogen, racisme en de opwarming van de aarde, toegeschreven aan het nihilisme, als zou het hier gaan om een demonische kracht waaraan wij mensen vrijwel machteloos zijn overgeleverd. In een cursus van drie of vier semesters wordt geprobeerd wat meer greep te krijgen op een in zichzelf uiterst grillig en complex fenomeen dat als een ware duivelskunstenaar steeds weer in een nieuwe gedaante aan ons verschijnt.
Inhoud van de cursus
We zullen ons licht opsteken bij filosofen als bijvoorbeeld René Descartes, Friedrich Nietzsche, Martin Heidegger en Emanuele Severino, maar gaan ook te rade bij schrijvers als Ivan Toergenjev, Fjodor Dostojevski, Ernst Jünger en Thomas Mann, die allen hun eigen gevecht met een van de koppen van de Hydra hebben geleverd. De hoop op een afgeronde en geruststellende definitie aan het einde van een lange en soms moeilijke weg zal ijdel blijken te zijn, want het nihilisme blijft bij gebrek aan een ware Hercules steeds weer de kop opsteken en ons voor nieuwe raadsels stellen, zoals onder meer zichtbaar wordt in de studies van hedendaagse filosofen als Wendy Brown en Mehdi Belhaj Kacem.
Zonder twijfel is Friedrich Nietzsche (1844-1900) een van de belangrijkste spinnen in het web van het nihilisme, maar vaak wordt vergeten dat dit fenomeen al veel eerder de kop opstak en ook na de dood van de Duitse denker vlijtig zijn eigen geschiedenis bleef schrijven. In dit eerste semester wordt dan ook in de eerste plaats aandacht gevraagd voor de verschijningsvormen van het nihilisme voorafgaand aan het werk van Nietzsche. Zo gaat onze aandacht bijvoorbeeld uit naar de vroegmoderne denker René Descartes (1596-1650) en dan vooral naar zijn hypothese van de bedrieger-god, die wordt opgevoerd in het beroemde twijfelexperiment. Een reis door de grillige en grimmige geschiedenis van het nihilisme is echter niet mogelijk zonder een uitstapje te maken naar Rusland en dan met name naar beroemde schrijvers als Toergenjev (1818-1883) en Dostojevski (1821-1881), die van invloed zijn geweest op Nietzsche. Aan het einde van dit semester wordt dan de stap gezet naar het werk Nietzsche, waarin met de aangekondigde dood van God de afgrond van het nihilisme pas echt wordt geopend. De Duitse filosoof wist dat zijn tijdgenoten nog lang niet toe waren aan zijn nihilistische boodschap, maar misschien zijn wij inmiddels beter in staat om een blijk in de afgrond te werpen? Tijdens dit semester doen we in ieder geval een poging.
Over de docent Nico Dieteren
De docent drs Nico Dieteren verzorgt al bijna vijfentwintig jaar cursussen filosofie voor diverse instellingen. Zo werkte hij bijvoorbeeld van 1996-2020 voor het onlangs ter ziele gegane HOVO Nijmegen (verbonden aan de Radboud Universiteit).
data en tijd
2 februari tot en met 12 april 2024
10 x college op vrijdagochtend van 10.30 – 12.30 uur
niet op 16 februari 2024
Verdere bijzonderheden
Over de kosten
Voor tien colleges is de prijs € 300. Mensen die minder dan € 22000 per jaar verdienen, kunnen 40% korting krijgen, mits ze een bewijs van de belastingdienst aanleveren. Geldige bewijsstukken zijn uitsluitend het IB-biljet of het document met het geregistreerde inkomen over het jaar voorafgaand aan het jaar waarvoor de bijdrage gevraagd wordt.
Onderwijsvorm
10 hoorcolleges met de mogelijkheid tot het stellen van vragen.
Literatuur
De cursisten krijgen de opzet en samenvatting van de colleges uitgedeeld of gemaild.
